Gwiazdozbiór (konstelacja) to grupa gwiazd
zajmujących pewien obszar nieba. Zazwyczaj gwiazdy te połączono w symboliczne
kształty i nadano im nazwę pochodzącą z mitologii (np. Centaur, Cefeusz itp).
Gwiazdy tworzące gwiazdozbiór nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane a ich
bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich
położeń na sferę niebieską.
Rys historyczny
Tradycja łączenia gwiazd w symboliczne kształty, które nazywamy gwiazdozbiorami,
sięga niepamiętnych czasów starożytnych. Najstarsze zachowane wzmianki pochodzą
z ok. 4000 roku p.n.e.
Około V wiek p.n.e. Babilończycy (lub niezależnie od nich Grecy) podzielili
strefę nieba w której odbywa się pozorny ruch słońca najpierw na 6, a następnie
na 12 odcinków, które nazwano zodiakiem. Ptolemeusz w swoim Almageście wyróżnił
48 konstelacji (z czego w dzisiejszym użyciu zachowało się 47). Były to znane
starożytnym konstelacje nieba północnego i częściowo równikowego (z kilkoma
wyjątkami większych konstelacji południowych, jak Centaur, Argo, Erydan czy
Wieloryb).
Odkrycia geograficzne i podróże na południową półkulę wniosły od XV wieku duży
wkład w poznanie południowej sfery nieba. W 1595 Pieter Keyser i Frederick de
Houtman w wyniku podróży na Sumatrę oznaczyli 12 konstelacji południowych
(Rajski Ptak, Żuraw, Mucha, Kameleon, Indianin, Trójkąt Południowy, Wąż Wodny,
Złota Ryba, Paw, Feniks, Tukan, Ryba Latająca. Po raz pierwszy znalazły się one
w atlasie Uranometria Johanna Bayera opublikowanym w roku 1603.
Polski astronom Jan Heweliusz dodał w swoim dziele Firmamentum, wydanym w roku
1690, 11 nowych gwiazdozbiorów, z czego 7 utrzymało się do dziś (Psy Gończe,
Jaszczurka, Mały Lew, Ryś, Lis, Tarcza, Sekstant. Na początku XVIII wieku Tycho
Brahe wyodrębnił konstelację "Warkocz Bereniki" z gwiazdozbiorów Lwa i Panny.
Wreszcie w wyniku podróży na Przylądek Dobrej Nadziei w latach 1751 i 1753 14
konstelacji dodał francuski opat Nicolas Louis de Lacaille (Pompa, Rylec,
Cyrkiel, Piec, Zegar, Góra Stołowa, Mikroskop, Węgielnica, Oktant, Malarz,
Rzeźbiarz, Luneta, Kompas, Sieć). Podzielił też na 3 części (Rufa, Żagiel, Kil
znaną starożytnym konstelację Argo.
Ostateczną listę 88 gwiazdozbiorów oraz ich granice zatwierdziła w roku 1928
Międzynarodowa Unia Astronomiczna.
Zestawienie gwiazdozbiorów
Gwiazdozbiory okołobiegunowe północne (dla Polski): Cefeusz, Kasjopeja, Mała Niedźwiedzica, Smok, Wielka Niedźwiedzica, Żyrafa.
Gwiazdozbiory zimowe Bliźnięta, Byk, Cyrkiel, Gołąb, Jednorożec, Malarz, Mały Pies, Orion, Pompa,
Rak, Rufa, Ryś, Wielki Pies, Woźnica, Zając.
Gwiazdozbiory wiosenne Centaur, Hydra, Kruk, Kompas, Korona Północna, Lew, Mały Lew, Panna, Psy
Gończe, Puchar, Sekstant, Skorpion, Waga, Warkocz Bereniki, Węgielnica, Wilk,
Wolarz, Żagiel.
